Stwierdzenie nieważności małżeństwa

Przed rozpoczęciem rozważań na temat stwierdzenia nieważności małżeństwa należy wyjaśnić czym jest małżeństwo.

W Kodeksie Prawa Kanonicznego znajdują się definicje poszczególnych sakramentów, w tym również sakramentu małżeństwa. Zgodnie z kan. 1055 § 1 KPK „Małżeńskie przymierze, przez które mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury do dobra małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa, zostało między ochrzczonymi podniesione przez Chrystusa Pana do godności sakramentu".

Powyższą definicję opisową małżeństwa uzupełnia kolejny kanon, który wymienia dwa przymioty tego związku: jedność oraz nierozerwalność.

W Kościele Katolickim nie ma możliwości rozwiązania małżeństwa poprzez rozwód. Jedyną możliwością jest stwierdzenie nieważności małżeństwa. Rozwód jest to bowiem rozwiązanie ważnie zawartego małżeństwa, natomiast stwierdzenie nieważności to uznanie małżeństwa za nieważne od samego początku. Kompetentny sąd w toku postępowania o stwierdzenie nieważności małżeństwa daje autorytatywną odpowiedź na wysuniętą wątpliwość: czy dane małżeństwo jest nieważne z konkretnego tytułu prawnego. Odpowiedź pozytywna umożliwia stronom kolejnego związku małżeńskiego.

Jak zostało wskazane powyżej, prawo kanoniczne stawia pewne ogólne wymogi co do zawarcia małżeństwa i od ich zachowania uzależnia ważność́ tego związku. Oceniając ważność małżeństwa liczy się̨ jedynie stan obiektywny istniejący w chwili jego zawierania. Wszelkie okoliczności, które zaistniały dopiero po zawarciu (ważnego) małżeństwa (np. alkoholizm) nie podważają̨ waloru prawnego związku.

Małżeństwo może być uznane za nieważne z powodu zaistnienia jednej z przyczyn:
1. przeszkody zrywającej, od istnienia której nie uzyskano dyspensy:
a) Wieku (14 lat dla kobiety i 16 dla mężczyzny);
b) Niezdolności płciowej (impotencja);
c) Węzła małżeńskiego (małżeństwo z inną osobą);
d) Różność religii (ślub z osobą nieochrzczoną);
e) Święceń;
f) Profesji zakonnej;
g) Uprowadzenia;
h) Występku (małżonkobójstwo);
i) Pokrewieństwa (w linii prostej i do 4 stopnia linii bocznej);
j) Powinowactwa (w linii prostej);
k) Przyzwoitości publicznej;
l) Pokrewieństwa prawnego (powstałego z adopcji);

2. wady dotyczącej zgody małżeńskiej:
a) Brak minimum poznania małżeńskiego;
b) Pozbawienie używania rozumu (choroba umysłowa);
c) Poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich;
d) Niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej;
e) Podstęp przy zawieraniu małżeństwa (umyślne wprowadzenie w błąd);
f) Symulacja;
g) Wykluczenie jakiegoś z istotnych przymiotów lub elementów małżeństwa (jedność, nierozerwalność, zrodzenie i wychowanie potomstwa);
h) Zawieranie małżeństwa pod warunkiem;
i) Przymus i bojaźń;

3. braku formy wymaganej do zawarcia małżeństwa.

Podkreślić należy, że małżeństwo kościelne cieszy się przychylnością ważności, dopóki nie udowodni się nieważności. Jeżeli zatem związek małżeński został zawarty zgodnie z wymogami prawa kanonicznego – żadna władza ludzka nie jest w stanie go rozwiązać ani również unieważnić.

Każda z powyżej wskazanych przyczyn uznania małżeństwa za nieważne zostanie omówiona szczegółowo w kolejnych artykułach.

Autor: adw. Małgorzata Nowosielska-Margas (tel. 793 196 520)